گونة کلام و حرکت در چکیده‌ها: بررسی مقابله‌ای پایان‌نامه‌های دو رشتة آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان و آموزش زبان انگلیسی

پژوهش‌های متعددی اثبات کرده‌اند که هر متن می‌تواند بیانگر طرز تفکر نویسنده، الگوهای غالب سازماندهی و نیز گونة کلام (Genre) باشد. مفهوم گونة کلام و کاربرد آن در آموزش و یادگیری زبان در دهه‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته‌است و بسیاری از متون علمی و قسمت‌های مختلف آن‌ها از دیدگاه گونة کلام، حرکت‌ها (Moves) و الگوهای سازماندهی (Organizational patterns) بررسی شده‌اند. با توجه به اینکه چکیده در مقالات علمی و پایان‌نامه‌های دانشگاهی یکی از قسمت‌های مهم و تأثیرگذار به شمار می‌رود، بررسی چکیده از دیدگاه گونة کلام و الگوهای حرکت همواره مورد توجه زبان‌شناسان بوده است. بنابراین، شناسایی و تسلط بر ساختار متنی و بلاغی چکیده‌ها می‌تواند مفید و راهگشا باشد. بنابراین، پژوهش حاضر به بررسی و مقایسة گونة کلام، حرکت‌ها و ساختار بلاغی چکیدة پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد در دو رشتة آموزش زبان انگلیسی و آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان پرداخته است. بدین‌ منظور، تعداد 80 چکیده (40 چکیده از هر رشته) از دو رشتة یادشده از بین پایان‌نامه‌های ارائه‌شده بین سال‌های 2008 تا 2013 میلادی در دانشگاه علامه طباطبائی انتخاب شدند. سپس، حرکت‌ها، سازماندهی متنی و ساختار بلاغی هر چکیده بر اساس مدل پنج حرکتی هایلند (2000م.) (Hyland"s  five-move model, 2000) بررسی شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که بین چکیده‌های پایان‌نامه‌های این دو رشته از لحاظ حرکت و الگوهای سازماندهی تفاوت چشمگیری وجود دارد. همچنین، مشخص شد که در اکثر موارد، حرکت نتیجه‌گیری (Conclusion move) (حرکت 5 هایلند) در چکیده‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان وجود ندارد. یکی دیگر از تفاوت‌های برجسته دربارة الگوی مرتب‌سازی مجدد و تکرار چند حرکت بود که در میان چکیده‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان بسیار به چشم می‌خورد، در حالی ‌که این نکته در چکیده‌های آموزش زبان انگلیسی وجود نداشت. با استناد به این یافته‌ها، می‌توان نتیجه گرفت که چکیده‌های پایان‌نامه‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان در مقایسه با چکیده‌های آموزش زبان انگلیسی از مدل خاصی تبعیت نمی‌کنند و از نظر گونه‌ای‌ ـ حرکتی با چکیده‌های آموزش زبان انگلیسی متفاوت‌ هستند. یافته‌های این پژوهش در بر دارندة ایده‌ها و پیشنهادهایی برای دانشجویان و مدرسان هر دو رشته، مدرسان انگلیسی/ فارسی با اهداف ویژه، نویسندگان و طراحان کتب درسی و نیز پژوهشگران است.